در نظام بانکی ایران، بانک‌ها برای جلوگیری از برداشت زودهنگام سپرده‌های بلندمدت، مفهومی به‌نام نرخ شکست تعیین می‌کنند. این نرخ، کاهش بخشی از سود سپرده در صورت برداشت قبل از سررسید است. هدف از این ابزار مالی، حفظ پایداری منابع بانکی، مدیریت بهتر جریان نقدینگی و تضمین تعهدات مالی بانک است. نرخ شکست نقش مهمی در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران دارد، زیرا می‌تواند سود نهایی آن‌ها را کاهش دهد.
منظور از نرخ شکست چیست؟
نرخ شکست سپرده به معنای کاهش سودی است که بانک در صورت برداشت زودهنگام پول سپرده‌گذار از حساب بلندمدت اعمال می‌کند. این مکانیزم به منظور جلوگیری از برداشت پیش از موعد و حفظ ثبات منابع مالی بانک‌ها طراحی شده است. زمانی که فردی یک سپرده بلندمدت باز می‌کند، در واقع تعهد می‌دهد پول خود را تا پایان مدت تعیین‌شده در بانک نگه دارد و در ازای آن، سود مشخصی دریافت کند. اگر قبل از پایان این دوره، سرمایه برداشت شود، سود پرداختی کمتر از مقدار توافق‌شده خواهد بود و تفاوت این دو سود همان چیزی است که به عنوان نرخ شکست شناخته می‌شود.
نحوه اعمال نرخ شکست در بانک‌ها
قبل از افتتاح سپرده، بانک‌ها میزان نرخ شکست را به‌صورت دقیق یا تقریبی در قرارداد قید می‌کنند. در صورت برداشت زودهنگام، نرخ سود با توجه به مدت نگهداری محاسبه شده و در بسیاری از موارد، اصل سود محاسبه‌شده اصلاح می‌شود.
بانک‌های مختلف سیاست‌های متفاوتی دارند:
- بانک ملی: در برداشت قبل از ۳ ماه، سودی پرداخت نمی‌شود.
- بانک ملت: در برداشت زیر ۶ ماه، سود ۷٪ یا نرخ سپرده کوتاه‌مدت در نظر گرفته می‌شود.
- بانک تجارت: نرخ شکست معادل ۵٪ در نظر گرفته می‌شود.
چگونه بانک‌ها نرخ شکست را محاسبه می‌کنند؟
در دنیای بانکداری، نرخ شکست بیشتر به برداشت زودهنگام سپرده‌های بلندمدت گره خورده است. بانک‌ها برای این برداشت‌ها جریمه‌ای در نظر می‌گیرند تا نظم مالی خود را حفظ کنند. اما محاسبه این جریمه فرمول پیچیده‌ای ندارد. مهم‌ترین فاکتور، مدت زمانی است که پول شما در حساب مانده یا همان «افق سرمایه‌گذاری». هرچه به پایان قرارداد نزدیک‌تر باشید، نرخ شکست سبک‌تر خواهد بود. بانک معمولاً درصدی مشخص از سرمایه را محاسبه کرده و آن را از سود نهایی کسر می‌کند. این کاهش سود، همان نرخ شکست است. فرمول اصلی آن به شرح زیر است:
100 / ( نرخ سود * مبلغ سپرده) = سود سپرده بلند مدت
365 /( مدت زمان سپرده به روز * سود سپرده در یک سال) = سود سپرده کوتاه مدت
معرفی انواع نرخ شکست چیست؟
در ادامه چند موردی که نرخ شکست را می‌توان با تعاریف مختلف برای آن‌ها نیز بیان کرد، توضیح خواهیم داد:
1. نرخ شکست در کسب و کار:
نرخ شکست در کسب و کارها، به معنی احتمال شکست کسب و کار است که بیشتر در سال‌های اولیه فعالیت آن مطرح می‌شود. نرخ شکست یا خرابی در اینجا به معنای از دست رفتن سرمایه، ورشکستگی و... است. بیشتر کسب و کارها این شکست را در 5 سال اولیه فعالیت خود تجربه می‌کنند.
2. نرخ شکست در تولید:
نرخ شکست را می‌توان در تولید هم عنوان کرد. در اینجا نرخ شکست چیست به احتمال شکست در روند کار تولیدی گفته می‌شود. در واقع احتمال از دست رفتن سرمایه، عدم توانایی تولیدی برای تولید محصولات جدید و... را می‌توان به عنوان نرخ شکست در تولیدی عنوان کرد.
3. نرخ شکست در استارتاپ ها:
در میان انواع کسب و کارهای نوپا، استارتاپ‌ها بیشترین نرخ شکست را دارند و این شکست معمولا با از بین رفتن سرمایه افرادی که حامی استارتاپ بودن، همراه است. در صورتی که ایده اولیه استارتاپ مناسب نبوده یا هزینه‌های لازم برای عملی‌سازی ایده بیشتر از مقدار در دسترس باشد، احتمال شکست شرکت وجود دارد.
چگونه نرخ شکست سود را حذف کنیم؟
برای اینکه گرفتار نرخ شکست نشوید، باید از همان ابتدا مسیر سرمایه‌گذاری‌تان را با دقت انتخاب کنید. اگر احتمال می‌دهید پیش از موعد به پولتان نیاز پیدا می‌کنید، بهتر است به‌جای سپرده‌های سنتی، گزینه‌هایی را برگزینید که انعطاف‌پذیرتر هستند. برخی بانک‌ها سپرده‌هایی بدون جریمه برداشت ارائه می‌دهند، اما گزینه هوشمندانه‌تر می‌تواند سرمایه‌گذاری در صندوق‌های درآمد ثابت باشد؛ جایی که نه‌تنها بازدهی بالاتری نصیب‌تان می‌شود، بلکه آزادی عمل بیشتری برای مدیریت نقدینگی‌تان خواهید داشت. از طرفی تامین مالی جمعی می‌تواند گزینه مناسبی برای شما باشد.
نتیجه‌گیری
نرخ شکست در نظام بانکی ایران به معنای کاهش سود سپرده‌گذاری‌های بلندمدت در صورت برداشت زودهنگام است که با هدف حفظ ثبات مالی بانک‌ها و مدیریت نقدینگی اعمال می‌شود. این نرخ به صورت درصدی از سود وعده‌داده‌شده محاسبه شده و با توجه به مدت زمان نگهداری سپرده تعیین می‌شود. علاوه بر حوزه بانکی، مفهوم نرخ شکست در کسب‌وکارها، تولید و استارتاپ‌ها نیز کاربرد دارد و نشان‌دهنده احتمال شکست و از دست رفتن سرمایه است. برای جلوگیری از نرخ شکست در سپرده‌ها، انتخاب ابزارهای مالی انعطاف‌پذیر مانند صندوق‌های درآمد ثابت یا سپرده‌های بدون جریمه، راهکارهای مؤثری هستند که به سرمایه‌گذاران امکان برداشت بدون کاهش سود را می‌دهند.
